Қызыл маржан (маржан) – өзінше қайта ойластырылған және түркі/қазақ мәдениетінің қасиетті мағыналарымен толтырылған (бөтен мәдениеттің элементі) сүйікті теңіз тастарының бірі. Маржан ежелден бері құнды тауар болып табылады: оның бозғылт қызғылттан қою қызылға дейінгі реңктері бар. Түркілер арасында қызыл маржан ерекше орын алады, ол өзінің түсіне байланысты ғасырлар бойы діни нысандарды безендіруде, кестеленген кілемдерде сәндік композициялар жасауда және әртүрлі зергерлік бұйымдарды жасауда қолданылған.
Басты рөлді тастың түсі атқарады: шырынды сарғыш-қою қызыл халық мифологиясында өмірмен, күнмен, отпен, жастықпен, құнарлылықпен байланысты. Оның түсі қыздар мен әйелдердің зергерлік бұйымдарында, бас киімдерінде (кимешек) және балалардың бас киімдерін безендіруде белсенді қолданылуын анықтады.
Көптеген халықтар бұл тасқа өнімділік қасиеттерді жатқызған: Хорезм әйелдері күйеуінің сүйіспеншілігін сақтау үшін көбінесе маржаннан алқа тағып жүрді, ал хакастар Ұмай құдайы қыздардың жаны, эмбриондары және т. б. бар маржан моншақ тағады деп есептеген.
Мұсылман елдерінде маржаннан тәспі жасалды, көптеген басқа этникалық дәстүрлерде маржан әшекейлері жаман тіл-көзден және зұлымдық сиқырларынан қорғайды деп саналды, сонымен қатар емдік қасиеттерге ие болды.Қазақ «сәукелесінің» кейбір үлгілерінен маржан моншақтарының қатарын көруге болады. Сол сияқты қарақалпақ той көйлегі де осы тастармен көмкерілген. Үйлену тойында маржанның көп қолданылуы оның жемісті күш беруші ретіндегі маңыздылығын растайды, яғни моншақтар көптеген ұрпақтармен байланысты болды. Сондай-ақ, қазақтарда маржан немесе інжу-маржанды түсінде көру молшылықты білдіреді.
