Бауырсақ / ши баурсақ

 

 

Қазақ гастрономиялық мәдениетінің «нан» брендінің бір түрі «бауырсақ» болып табылады, ол дөңгелек немесе ромб тәрізді тоқаш болып табылады. Олар көптеген түркі халықтарының: башқұрттар, қырғыздар, өзбектер, хакастар және т.б., сондай-ақ олардың жақын көршілері – тәжіктер арасында кең таралған.
 

Бұл сөз «бауыр» – ағайын деген сөзден шыққан, сондықтан бауырсақтарды нышандық мағынада бірлестік, бауырластық, бірлік ретінде қарастыруға болады. Олар дәстүрлі дастарханның міндетті атрибуты болып табылады. Башқұрттар арасында бауырсақ үйлену рәсімінің міндетті атрибуты болып табылады. Сонымен, күйеуге шыққан қыз күйеу жігіттің туыстарына ыдысқа салынған бауырсақ әкелетін – одан болашақ келіннің шеберлігі мен мінезін бағалады: егер бауырсақтар кішкентай болса, ол сараң, егер үлкен болса, жалқау деп есептеген. Сондықтан башқұрт қыздары оларды мінсіз етіп жасауға тырысты. Қырғыздарда қызықты ырым бар: жаңа туған нәрестені бесікке салған күні «боорсақ чочма» ырымы жасалған, балаға жақсы тілектермен бауырсақтарды бесіктің тесігінен түсіретін.
 

Түркі әйелдері «ши бауырсақ» (ши – ұсақ) түрін де дайындайды. Мұндай бауырсақтар балаларға арналған тағам болып саналады, жас жұбайларға жақсы өмір, көп ұрпақ тілек-ниетімен шашу ырымының «қатысушы» себебінен болса керек.
 

Бауырсақтардың түркі мәдениетіндегі мағыналық мәртебесін халық аңыздары да қуаттайды. Жалғыз ұлына мыңдаған үміткерлерден қалыңдық іздеген Башқұр хан оны қарапайым заттардан әп-сәтте сиқырлы тәтті – бауырсақ жасай алатын қарапайым қойшының қызына үйлендіреді. Қазақ аңызында бір ханның мүйізі болған, сондықтан шашын қырғандардың бәрін өлтіріп отырған. Кезек ұлына бауырсақ берген бір әйелдің жалғыз ұлына келді. Ұлы оларды ханға берген, содан кейін хан шаштаразды өзінің сүттес інісі деп жариялап, оны өлтірмеген.
 

Қазақтар мен басқа да түркі халықтарының арасында бауырсақтар өздерінің нышандық мағынасында бауырластық, бірлік пен молшылықтың мағынасын білдіреді.

.