Шаңырақ – ұрпақтан-ұрпаққа ерлер тармағы арқылы беріліп келе жатқан отбасының мұрасы болған, ұрпақ сабақтастығын бейнелеген. Кенше немесе жалғыз ұл «шаңырақ иесі» деп аталды. Киіз үйді орнату кезінде шаңырақты тек ер адам, үй иесі, отбасының әкесі көтерді, ал қалған жұмыстарды әйелдер атқарған. Отбасындағы ең соңғы ер адам қайтыс болған жағдайда оның бейітіне шаңырақ орнатылды, бұл тармақтың аяқталғанын білдірді.
М.К. Егізбаева [3] шаңырақтың ерекше киеліленуі оның екі ең маңызды ежелгі түркі культтері – Тәңірі және ата-бабалармен байланысымен түсіндіріледі деп есептейді. Қазақтар әке үйін «қара шаңырақ» (семантикалық мағынасы – көне, аға, бас үй) дейді.
«Шаңырақ» сөзінің этимологиясының бірыңғай түсіндірмесі жоқ. Бірінші буын «шан» үнді-иран тілінен шыққан – «сан» – «сон», яғни күн күн дегенді білдіреді деген нұсқа бар. Ол шаңырақтың құрылымымен сәйкес келеді, яғни шеңберге салынған крест – күннің ең көне көрнекі белгісі.
Шаңырақ – салт-дәстүр мен әдет-ғұрыптардың белсенді қатысушысы. Босану салт-жораларына ерекше мән беріледі: сәбилер жиі шетінеген жағдайда, баланың жолдасын жеті қара таспен бірге ақ киізге орап, шаңыраққа іліп қояды, ал сәтті босанған жағдайда таяққа тізілген қойдың мойын омыртқалары (құрбандық малының) ілінген.
Босану кезінде жын-шайтан жаратылыстары – алабаты мен қарақұс шаңырақта баланың жанын алу үшін қолайлы жағдай күтіп отырады деп есептелген. Бәлкім, осындай түсініктер күмбезді шеңберді түрлі-түсті жүннен жасалған жіптер – аяқбаумен безендіруге негіз болған. Шаңырақ сыртқы әлеммен тікелей шектесетіндіктен, «бөтен» және «өз» шекарасы болғандықтан осал жер (табалдырық сияқты) саналды.
Қазақтардың босану ғұрыптары мен мифологиялық түсініктерін талдай отырып, Н.Ж. Шаханова [9] шаңырақтың ана құрсағынан туылумен сәйкестендірілуін атап өтеді. Ал босанған әйелді зұлым рухтардан қорғау үшін қазақтардың түсінігінде қасиетті бүркітті шаңырақ басында ұстау әдетке айналған.
Шаңырақтағы екі бастаудың (ер мен әйелдің) үйлесуі дәстүрлі символизмнің көпмағыналылығын тағы бір рет көрсетеді. Осы уақытқа дейін шаңыраққа байланысты жас жұбайларға қатысты фразеологизмдер, яғни «шаңырақ көтерді», «Шаңырақтарың биік болсын!» халық арасында кең тараған.
