Әлемнің барлық мәдениеттеріндегі есік «өз» және «бөтен» арасындағы шекара идеясын көрсетеді. Үйдегілерді қорғау үшін қазақтар киіз үйдің кіреберісіне найза (қару) орнатқан. Есіктің дизайны үш бөліктен тұратын вертикалдың семиотикалық проекциясы ретінде қарастырылады: төбе – Жоғарғы әлемге, есік және есік жақтауының бүйір қабырғалары – Орта әлемге, табалдырық – Төменгі әлемге сәйкес келеді. Есіктің төбесі (маңдайша – маңдай) Жоғарғы әлеммен байланысты болды, мұны халық нанымында әртүрлі пәле-жаладан сақтайтын тұмар – қойдыңт кәріжілігін ілу дәстүрі дәлелдейді.
Есік жақтаулары «босаға» (көбінесе ақ босаға – киелі) деп аталады, олар «тұмар» өрнектермен әшекейленген. Халық нанымында есік бағаналары мен босағалары киелі орындар – үйдің байлығы мен берекесі осында жасырылған. Демек, есік жақтауына байланысты бірқатар тыйымдар бар: есіктің жақтауына сүйенуге («босағаға сүйенбе») немесе кіреберісте тұруға («босағада тұрма») болмайды. Есік құрылымының «тірек» элементі ретіндегі босағаның мағынасы «шаңырақ биік, босаға берік болсын!» деген игі ниетпен ерекшеленіп, мағыналық аудармада биік шаңырақ пен мықты жақтау тілегін білдіреді.
Үй мен сыртқы әлем арасындағы нышандық шекара ретіндегі табалдырық символикалық түрде Төменгі әлеммен тірілер әлемі мен өлілер әлемі арасындағы шекара және жерлеу-еске алу рәсімінде көрнекі түрде көрінетін ата-баба жанының мекені ретінде байланысты болды. Ертеде марқұмның үйімен қоштасуының бір түрі ретінде табалдырықта үш рет көтеріп, түсіру салты болған. Суыт хабар әкелген адам (әдетте жақын адамның өлімі туралы ескерту) күнделікті өмірде қатаң тыйым салынған әрекет – табалдырықты басып, есік жақтауларын қолдарымен керген. Бұл ишара өлім туралы «хабарды» білдірген.
«Ер адам қайтыс болған жағдайда, жесір әйел салт бойынша оның туысының әйелі болды, егер ол тұрмыс құрғысы келмесе, оған табалдырықпен некеге тұру ұсынылды. Бұл жесір әйелдің қайтыс болған күйеуінің рухымен некеде қалғанын білдіреді», – деп жазады [5, 175 б.].
Үйлену рәсімінде табалдырық маңызды болды. Келіннің қайын атасының киіз үйіне немесе «отауға» (жаңа келіндердің киіз үйіне) алғашқы кіруі босағада үш рет иіліп, басын есік бағанасына сүйеп, табалдырықты тек оң аяғымен аттайтын. Бұл иілулерр, ең жоғары дәрежедегі тағзым белгілері ретінде, ата-бабалардың рухтарына, қайын атаға және қайын енеге арналған.
